Jarenlang werden verschillende veiligheidsfuncties in liften alleen mechanisch bewaakt. Tegenwoordig zien we steeds meer elektronische en programmeerbare veiligheidssystemen in de liftschacht en machinekamer. “Veel producenten komen op de markt met liften waarbij de veiligheidsfuncties volledig met elektronica en software zijn opgelost.” Tijmen Molema, certificatiespecialist bij Liftinstituut, geeft een update.
“Bij elektronische veiligheid maken elektronica en software samen de beslissing of een situatie veilig is of niet. Was de snelheidsbegrenzer voorheen een groot mechanisch component, tegenwoordig kunnen producenten toe met een microcontroller en software die de veiligheid bewaakt. Als je exact weet wat de absolute positie van de liftkooi in de schacht is, kun je van alles meten. Bijvoorbeeld of de lift een ongecontroleerde beweging maakt of dat de lift te ver omhoog gaat.”
Mechanisch versus elektronisch
De overstap naar elektronische veiligheid kent verschillende voordelen. Tijmen illustreert ze onder meer aan de hand van het verschil tussen mechanische veiligheidsrelais en hun elektronische vervanger: de Safe Torque Off (STO). “De veiligheidsrelais in een lift fungeren als een soort veiligheidsbewaker. Ze zorgen ervoor dat de lift alleen werkt als alles veilig is. Zodra er iets mis is – er wordt zomaar een deur of luik opengemaakt of de noodstopknop wordt ingedrukt – dan grijpen de relais in en stopt de lift.”
“Behalve dat die relais bij het in- en uitschakelen herrie maken, zijn ze slijtagegevoelig. Bij STO, de elektronische oplossing die in de aandrijfmotor zit, heb je daar geen last van. Die is ook minder foutgevoelig, omdat je minder bewegende delen hebt.”
Geen concessies aan veiligheid
Daarnaast reageert STO sneller dan de veiligheidsrelais. “Dan heb je het over milliseconden. Moest je voorheen een behoorlijke buffer boven in de liftschacht aanhouden voor een noodstop, met de komst van de elektronische oplossingen – en de hogere reactiesnelheid – hoeft een architect daar minder ruimte voor vrij te houden in het ontwerp. Dat kan zomaar een lelijke puist op het dak schelen.”
Tijmen benadrukt: “Er wordt overigens geen enkele concessie aan veiligheid gedaan. Sterker nog, voor elektronische veiligheid worden faalkansen berekend. Bovendien kun je ze softwarematig ook makkelijker aan nieuwe normen en specifieke eisen aanpassen. Die aanpassingen kunnen – uit cybersecurityoverwegingen – alleen fysiek bij de lift worden uitgevoerd.”
De ‘nadelen’ van elektronische veiligheid
Dat producenten voor elektronische veiligheid kiezen, heeft ook een kostenaspect in zich: “Over het algemeen is elektronica goedkoper te produceren dan een mechanische variant, maar de ontwikkelkosten van elektronische veiligheidssystemen zijn wel omvangrijker. Nadeel van elektronica is dat de levensduur van elektronische veiligheidssystemen vooraf vaststaat. Die systemen moeten elke twintig jaar vervangen worden, omdat de veiligheid dan niet meer te garanderen is. Pluspunt is wel dat die vervanging planbaar is.”
Tijmen ziet daarnaast dat de complexiteit van liften toeneemt en dat lifteigenaren voor onderhoud en modernisatie daarom mogelijk vaker zijn aangewezen op de liftproducent of op specialisten die door hen zijn opgeleid. “Vroeger werkten alle systemen globaal hetzelfde. Tegenwoordig zijn het net computers die op en neer gaan, met allemaal hun eigen systemen. Daarin wijkt de liftindustrie niet af van bijvoorbeeld de auto-industrie. Kon je vroeger de kleppen zelf nog stellen, nu laat je dat wel uit je hoofd.”
Gevolgen voor de liftkeuring
Heeft de toepassing van elektronische veiligheid ook gevolgen voor de periodieke liftkeuring? “Die keuring kun je nog steeds met een gerust hart aan de liftinspecteurs van Liftinstituut overlaten. Behalve de mechanische onderdelen controleren zij ook of de juiste systemen er in de juiste configuratie staan, of de bijbehorende certificaten kloppen, en of niemand iets aan de software en instellingen heeft veranderd.”
Uiteraard wordt tijdens de keuring de veiligheidsfunctie nog steeds beproeft. “Wel is het minder makkelijk om het onderdeel zelf te beoordelen, maar dat hoeft ook niet, omdat deze onderdelen gecertificeerd zijn. Geruststellende gedachte: Liftinstituut doet niet alleen de periodieke liftkeuringen, maar wordt door producenten ook ingeschakeld voor de conformiteitsbeoordeling en certificering van liften en veiligheidscomponenten volgens de Europese regelgeving, voordat ze op de markt komen. Zo weet als je gebouweigenaar of -beheerder dat de elektronische veiligheid al bij de bron getest is.”